XIX ásirde – XX ásirdiń baslarında zergerlik óndirisi barlıq sawda-ónermentshilik oraylarında keń en jayǵan edi. Úlken awıllarda óz zergeri bolǵan. Qaraqalpaq zergerleri óz buyımları ushın gúmis, altın, bronza, nıshanlıq taslar (periwza hám serdolik), sonday-aq marjan, quslar hám haywanlardıń tırnaǵı menen azıw tislerinen paydalanǵan.
Qaraqalpaq zergerlik óneriniń stili monumentallıǵı hám formalarınıń simmetriyalılıǵı, dóńgeleklengen ayqın konturları menen ózgeshelengen. Zergerler eń áweli hayal-qızlar ushın taǵınshaqlar, sonday-aq balalar ushın tumarlar soqqan. Erkekler ushın júzikler, belbewge taǵılatuǵın dizbekler hám toǵalar, aw qurallarınıń detalları hám de attıń er-turmanları soǵılatuǵın bolǵan. Barlıq zergerlik buyımlar zıyannan saqlawshı nıshana hám baxıttıń tumarı (talisman) bolıp esaplanǵan.
Qaraqalpaqlardıń bezeniw buyımlarınıń formaları kútá eski bolıp, skifler dáwirinen kelip shıqqan.
Olarda kultlıq simvollar hám totemler stilizatsiyalanǵan tárizde súwretlengen. Bul bezeniw buyımlarınıń kóbisi basqa xalıqlarda ushıraspaydı, mısalı shar túyme, anshıq, «búrkittiń arxarǵa hújim jasawı» súwretlengen, shekege taǵılatuǵın qıran hám t.b.
Qızlar ushın jumalaq túyme («jılan izi» naǵıslı belbewi bar, máyekke usaǵan, ishi quwıs bezeniw buyımı); baqa túyme (baqanıń stilizatsiyalanǵan figurası); shar túyme (Quyash hám ot simvolı bolǵan atanaq formasında) soǵılǵan. Qızlardıń bezeniw buyımı – «uwdır-shuwdır» ses shıǵarıwshı óńirmonshaq jawız kúshlerdi quwıwshı qásiyetke iye, dep túsinilgen. Onıń forması gúmbezge usas bolıp, taǵınshaqtıń dóńgelek negizinde romblar hám sıńǵırlawıq domalaq – ǵozalardan qatarları bolǵan.
Romb tárizli dizbekleri bar, iyektiń astınan ótetuǵın shınjır arqalı birigetuǵın, qızlardıń shekege taǵılatuǵın sırǵası – silsineli sırǵa da ózgeshe bolǵan. Bul shınjır toyda, uzatılıp atırǵan qızdı kiyindiriw máresimi waqtında sheshiletuǵın bolıp, bunnan bılay sırǵa soyaw sırǵa (japıraqsız shaqa) dep atalǵan.
Kókirekke taǵılatuǵın úlken bezeniw buyımı – háykeldiń joqarǵı jaǵı múyiz tárizli bolıp, bul ógiz (joqarı qaray iymeygen shaqlar) hám qoshqardıń (tómenge qaray iymeygen shaqlar) kórinisi menen baylanıstırıladı. Háykel ataması ata-babalar kultı hám totemizmge barıp taqaladı. Kúshli ógiz hám násildar qoshqardıń múyizleri jawız kúshlerden qorǵawshı qásiyetke iye, dep túsinilgen jáne «ay ógizi» hám «quyash qoshqarı»nıń simvolları esaplanǵan. Taǵınshaqtıń basqasha túrleri qorǵan diywalı (pana simvolı), gúl (трилистник) (analar hám balalardıń qáwenderi Umaydıń simvolı) kórinislerine iye bolǵan. Taǵınshaqtıń orayında tumar bolǵan, bul ishi quwıs futlyarda erte zamanlarda jawız kúshlerden qorǵawshı qural – iyne, islam dini qabıl etilgennen keyin bolsa – qaǵazǵa jazılǵan duwa saqlanǵan. Háykel uzatılıp atırǵan qızdıń sebindegi baslı bezeniw buyımı sanalǵan. Ol tuwıw jası dawamında háykeldi nıshana retinde taǵıp júrgen.
Bronzadan islengen taǵınshaq – anshıq áyyemgi hasıldarlıq qudayı simvolikasına iye. Ol uzatılıp atırǵan qızdıń toyında, ana bolıwǵa tayarlanıp atırǵan nasharǵa nıshana retinde sawǵa etilgen. Bul bezeniw buyımında sxemalıq túrde hayal figurası hám onıń jatırı súwretlengen. Anshıqta áyyemgi totemler – bir-birine qarama-qarsı turǵan quslar yaki qoshqarlar figurası, qasqırlardıń bası súwretlengen bolıp, bul kúndiz de, túnde de – hayaldıń bala tuwıw kúshin «támiynlegen». Bul bezeniw buyımında eki dúnya – insanlar dúnyası hám ruwxlar dúnyasınıń óz-ara tásiri haqqındaǵı eń áyyemgi ideya saqlanıp qalǵan.
Burınǵı zamanda qaraqalpaq qızları turmısqa shıqqannan soń murnına altın (yaki gúmis) «sırǵa» – árebek taǵatuǵın bolǵan. Bunday murınǵa taǵılatuǵın «sırǵa»lar túrkmenlerde, ózbek-qıpshaqlarda, arablarda hám t.b. ushırasqan.
Qaraqalpaq hayal-qızlarınıń qolǵa taǵatuǵın bileziklerinen relyefli naǵısı bar awır quyma bilezik; eki-úsh qatarlı tası (serdolik) hám «jılan izi» naǵısları bar úlken hasıl taslı bilezik ayrıqsha orındı tutadı. Bileziktiń ushları jırtqısh haywanlardıń pánjesin yaki tislerin esletedi.