Qaraqalpaqlardıń dástúriy muzıkalıq mádeniyatı Xorezm oazisi, sonday-aq, pútini menen alǵanda, Orta Aziya hám Orta Shıǵıs regionlarınıń oǵada bay mifologiyalıq, mifopoetikalıq, epikalıq dástúrlerine negizlenedi. Onıń kútá áyyemgi qatlamında ulıwma túrkiy, sonıń ishinde shamanistlik elementler menen baylanıslar milliy kórkem ámeliyatta qayta-qayta oy eleginen ótkerilgenligi kózge taslanadı. Mısalı, Ámiwdáryanıń tómengi jaǵalawlarında jasawshı xalıqlar – túrkmenler, Xorezm ózbekleri, qaraqalpaqlar ushın «Ǵárip ashıq hám Shaxsánem», «Góruǵlı», «Sayatxan – Hámire» hám t.b. dástanlarınıń en jayıwı xarakterli.
Qaraqalpaqlardıń poetikalıq dóretiwshiligi muzıka menen ajıralmas túrde baylanısqan. Qálegen bir poetikalıq shıǵarmanıń waqıt ishinde real jasap turıwı tek ǵana onıń muzıkalıq atqarılıwı arqalı támiynleniwi múmkin edi. Dástúriy poetikalıq nama dóretpesi – bul qosıq bolıp, ol ápiwayı taqmaqqa qurılǵan. Qosıqtıń melodiyası, saz ásbaplarında atqarılatuǵın melodiya yaki dástan ırǵaqları nama dep ataladı. Ótken zamandaǵı ullı qaraqalpaq shayırları sol waqıttıń ózinde hár qıylı saz ásbapların shertip biletuǵın sazende-qosıqshılar – jıraw yaki baqsı bolǵan.
Qaraqalpaqlardıń muzıkalıq miyrası menen baylanıslı bir ápsana juzege kelgen bolıp, ol usı xalıqtıń awız eki hám muzıkalıq dóretiwshiligin sáwlelendiredi: «Qosıq dúnyanı gezip júrip, bir kúni qaraqalpaqlardıń awılında qonıp qalıptı. Biytanıs hám burın heshkim esitpegen bul qonaqtıń xabarı shar tárepke tarap ketipti. Esap-sansız qaraqalpaqlar usı baxıtlı awılda jıynalıp, tań qalarlıq qonaqtı kún batqannan tań azanǵa shekem, eń aqırında Qosıq uyqıǵa ketemen degenshe tıńlaptı. Bunnan keyin xosh hawaz qonaqtıń mıńlaǵan gúrrińleri, qıssaları, qosıqları hám tariyxıy áńgimeleri qaraqalpaqlardın yadında saqlanıp qalıptı».