O‘tov barcha turkiy ko‘chmanchi xalqlar madaniyatining ramzidir. Aslida ham, “o‘tov” so‘zi o‘zi qurilgan makonni anglatadi va ona yurt, vatan degan ma’noni ifodalaydi.
O‘tov - ko‘chmanchilarning turar joyi bo‘lib, o‘zining qulayligi va mustahkamligi bilan ularning talablariga javob beradi. U tez o‘rnatiladi, osonlik bilan yig‘iladi va bir yaylovdan boshqa yaylovga ko‘chib o‘tishlar vaqtida qiyinchiliklarsiz olib yuriladi. Kigiz qoplama yomg‘ir, shamol va sovuqdan himoya qiladi.
Qoraqalpoq o‘tovini yasash eshik o‘rnatishdan boshlanadi. 1940-1950-yillargacha o‘tovlarga oddiy eshiklar o‘rnatilgan. Eshiklarni o‘yish va yorqin ranglarga bo‘yash esa keyinchalik ommalashgan.
O‘tovning bir juft ichki yog‘och eshigidan tashqari, tayanchga qalin matodan tikilgan qamish pardadan qilingan tashqi eshigi ham bor.
O‘tov devorlari qator panjarali qismlardan (qanot) iborat. Qanot deyilishiga sabab, bo‘laklar ochilib yopiladi. Turli o‘tovlar 6 ta, 8 ta, kamdan kam hollarda 12 ta taxlanuvchi qismlardan yig‘iladi. Panjarasimon bo‘laklar bir-biriga qo‘shilib, o‘tov eshigini o‘rnatish bilan yakunlangan doirani hosil qiladi, bu кеrеge deb ataladi.
Kerege tashqarisiga qamish bo‘yralar bilan ishlov berilgan. O‘tmishda o‘tov tomini kigiz bilan qoplashga qurbi yetmaydigan odamlar qamish bo‘yralardan foydalanishgan. Ularni yozda havo kirishi uchun osongina ko‘tarib qo‘yish mumkin.
O‘tovning tomi ikki halqadan iborat tomning markaziy dumaloq tojiga (shanorak) mahkamlangan uzun xodalar bilan ushlab turilgan, shanorak o‘zining og‘irligi bilan o‘tovning karkasini ushlab turadi, yorug‘lik darchasi vazifasini o‘taydi, qadimda esa o‘tovda qishda yashaganlarida tutun chiqarish vazifasini bajargan, shuning uchun o‘choq xona o‘rtasiga qo‘yilgan. O‘tovning tomi odatda uch bo‘lak kigiz bilan yopiladi. Tomning old va orqa qismlari yarim doira shaklida, tutun teshigi (tuynuk)ni yopadigan kigiz to‘g‘ri to‘rtburchak shaklida. Uzun arqonlar kigiz qoplamaning burchaklaridan keladi, tutun chiqib ketadigan teshik ochish kerak bo‘lganda, arqonlardan biri yechilib, kigiz chetga tortiladi.
Qadimda o‘tov uchun qo‘lda ishlangan to‘qimachilik buyumlari kelinning onasi boshchiligida
6-8-yil davomida to‘yga tayyorlagan sepi orasida bo‘lgan. O‘tovning kashtali bezaklari palitrasi ona tabiat bo‘yoqlaridan nusxa ko‘chirgan. U xotirjam, lekin shu bilan birga to‘yingan oxra va qizil-jigarrang ranglardan iborat edi. Qora va oq ranglar alohida o‘rin tutgan, ular naqshning asosiy foni uchun va naqsh chiziqlari sifatida ishlatilgan.
Ichki belbog‘ o‘tovning tashqi tomoni atrofida eni 30-40 sm bo‘lgan tasma shaklida bo‘lib, ichkariga naqsh bilan o‘ralgan. U o‘tovga hayotiy muhim tarkibiy barqarorlikni qo‘shadi.
Tom aylanasini mahkamlash va qiyaligini saqlashda kengligi 60-70 sm bo‘lgan qizil-qora rangli tuksiz jun tasma (qızıl basqur) muhim konstruktiv vazifani bajaradi.
Oq paxta asosida kombinatsiyalangan usulda to‘qilgan va jun tuklar bilan bezatilgan eni 40-50 sm bo‘lgan oq tasma (oq basqur) ichki tomoni bezatilgan qizil tasma ustida joylanadi. Uning vazifasi namunaning cho‘zilishining oldini olish uchun uni mahkamlashdir.
Ko‘proq dekorativ ta’sir yaratish uchun o‘tov gumbazidan uchlarida popuklari bo‘lgan yorqin jun iplar to‘plami (ayaqbav) osib qo‘yiladi.
O‘tov shartli ravishda uch qismga bo‘lingan. Uy egasining joyi o‘tovga kiraverish (to‘r) qarshisida joylashgan. Faxriy mehmonlar bo‘lgan hollarda bu joy ularga berilgan.
Erkaklar kirish yo‘lagining chap tomonida o‘tirgan. Bu yerda erkaklar kiyimlari, musiqa asboblari, ot jabduqlari, erkaklar hunarmandchiligi va ov qurollari saqlangan.
Ayollar qismida kiyim-kechaklar solingan qutilar, qo‘l tegirmoni (digirmon), oziq-ovqatlarni saqlash uchun qoplar (shanash), suv saqlash uchun o‘yilgan qovoqdan yasalgan idishlar, ayollar hunarmandchiligi buyumlari saqlangan. O‘tovda mebellar odatda juda kam – qozonlar, yirik idishlar va oziq-ovqat mahsulotlari uchun tagliklar (sab-ayak), shuningdek, buyumlarni saqlash uchun mo‘ljallangan o‘ymakor yoki naqshinkor yog‘och sandiqlar. Qavilgan ko‘rpalar va ko‘rpachalar odatda sandiqning ustida saqlangan.
Qadimdan odamlar o‘tovni koinot modeli bilan tenglashtirganlar. O‘tovda o‘tov ostonasi (bo‘sag‘a), o‘choq uchun o‘rtadagi joy va kirish eshigi qarshisidagi sharafli joy (to‘r) muqaddas hududlar hisoblangan, u yerga dekorativ urg‘u berilgan - uning ustiga qizil naqshli tasmalardan (qizilqur) to‘r tortilgan.
O‘tov gumbazi va o‘choq o‘zida quyosh va olov timsolini mujassamlashtirgan. O‘tov gumbazining chorrahasini olamning to‘rt tomoniga qiyoslaganlar. Issiq havoda u ochib qo‘yilgan va osmon jismlarini kuzatish imkonini bergan.
