Barsakelmes duz shorlıǵı Qaraqalpaqstan aymaǵında, Ózbekstannıń batısında jaylasqan bolıp, ol jerde otız million jıldan aslam burın mezozoy dáwirinde bar bolǵan hám Qaraqum, Qızılqum hám Ústirt platosı shólleriniń aymaǵın qaplap turgan áyemgi Tetis okeanı suwı iyelegen.
Itibar berseńiz, Qazaqstannıń Arqa-shıǵıs bólegindegi Aral teńizi tárepinde "Barsakelmes" tábiyat qorıqxanası hám Ózbekstandaǵı "Barsakelmes" duz shorlıǵı pútkilley basqa-basqa orınlar.
Barsakelmes "Barsań - qaytpaysań" yamasa basqasha sóz benen aytqanda, "Qaytarılmaytuǵın jer" degen mánisti ańlatadı hám maydanı 2000 kv. km. Burında Aral teńizindegi ataw bolǵan. XX ásirde Aral teńizi eksponencial tezlik penen qurıǵanı sebepli Barsakelmes materikke uqsas bir pútin qalaǵa aylandı.
Barsakelmes - ápsanalar menen baylanıslı orın. XX ásirdiń ortalarında belgili arxeolog, izertlewshi Sergey Pavlovich Tolstov jergilikli xalıqtan duzlı orında úlken "Shaytanqala" ("Shaytan qalası") qalası bar ekenligin, onda túnleri shıraqlar janatuǵınlıǵın esitken. Ilimpaz bul sırlı orında onıń jámááti tárepinen Qaraqalpaqstanda ashılǵan áyemgi qáwip-qáterlerge uqsas bola ala ma, dep oylaydı. 1946-jıl 14-sentyabrde Tolstov jámááti menen kishi samolyotta razvedka ushın jónep ketti. Olar úlken aq tegislikten tásirlenip, eki " ataw"dı kórdi, biraq insan iskerliginiń hesh bir belgisin kórmedi. Ilimpaz keyinirek bılay dep jazadı: "Hesh nárse! Jasalma imaratlardıń izleri joq. "Shaytan qala" xalıq ápsanalarına muwapıq, adamlar tárepinen qurılmaǵan. Bul tábiyat qubılısı".
Barsakelmeste tirishilik hám ósimliklerdiń joq ekenligi teńiz suwınıń puwlanıwınan keyin qalgan duzdıń joqarı koncentraciyasınıń tikkeley nátiyjesi bolıp esaplanadı. Puwlanıp ketken suw ózinen keyin qalıń, qabıq penen qaplanǵan duz qatlamın qaldırdı, bul qatlam erimedi hám jawınlar menen juwılmadı, sebebi bul jerde duz derlik hesh qashan bolmaydı. Alıstan qaraǵanda ol qar qaplamına uqsaydı, hátteki jaqın jerde de qattı kristalları quyashlı kúndegi shańǵı trassasındaǵı muzdı esletedi. Jer betinde júrgende, ol qırsıldap, jırtıldap turadı.
Siz mashinanı tóbede qaldırıwıńız hám sol jerden shorlı jerge qaray tómenge qaray júriwiniz kerek boladı. Piyada túsiw 15 minutqa shamalas waqıt aladı, sebebi ol kóz aldıńda kóringen menen uzaqta jaylasqan. Júdá uzaqqa barıwǵa bolmaydı, sebebi hár qanday waqıtta jeńil duz qabıǵı menen tıǵılıp qalıwı múmkin. Jaǵaǵa jaqın eń qáwipsiz orın. Barsakelmeske sayaxat etiw tek fizikalıq jaqtan tayar sayaxatshılarǵa usınıs etiledi.
Duzdıń qorı júdá úlken hám onı anıq esaplap bolmaydı, al duzlı jerdiń shıǵıs shetinde bolsa gorizontta uzaqta kishkene bolıp kóringen adamlardı kóriw múmkin: duz qazıp alıwshılar duzdı qayta islap satıw ushın jıynap atır.
Barsakelmes - barıw qıyın, kem úyrenilgen hám qáwipli orın. Qáwipliligine qaramastan, Barsakelmes fantastikalıq dárejede sulıw hám adamlarda qorqıw hám quwanıshtıń ájayıp aralaspasın payda etedi. Bul jerde kóplegen siyrek ushırasatuǵın súwretlerdi alıw múmkin. Peyzaj ilimiy-fantastikalıq yaki fantastikalıq filmniń fonın esletedi. Joqarıdan kózdi qamastıratuǵın hám tómennen ak duzdan qaytatuǵın jarqın Ⱪuyash. Abaylılıq kórsetiń hám syurrealistikalıq súwretler, ásirese ástelep jawǵan jawınnan keyin háreketlerińiz ushın úlken sıylıq boladı.
Barsakelmeske barıwǵa bel baylaǵan turistler, ádette, Nókis-Moynaq-Aral teńizi-Sudoche-Nókis jónelisi boylap baradı. Duzlıq jerge jetip barıwshı eń qısqa jol - Nókisten tuwrı, uzınlıǵı 200 km hám izge qaray (obratno) alıp barıwshı jol. Barsakelmeske barıw ushın jıldıń eń jaqsı máwsimi báhár hám gúz, kúndizgi ıssılıqtıń aldın alıw ushın erte azanda yamasa keshke jaqın bolıwı kerek.
