O‘zbekiston va Turkmanistonning transchegaraviy hududida, Kaspiy va Orol dengizlari oralig‘ida joylashgan oqmas sho‘r suvli Sariqamish ko‘li o‘zining betakror tabiati bilan kishini maftun etadi. Uning turkiy ildizlarga borib taqaladigan "Sariqamish" nomi "sariq qamish" deb tarjima qilinadi, bu esa tabiatning bu ajoyib burchagidagi muhitni juda yaxshi ifodalaydi.
Uzunligi 120 kilometr, eni 40 kilometrga cho‘zilgan ko‘l o‘zining ko‘lami bilan kishini hayratga soladi. Sirli suv havzasining o‘rtacha chuqurligi 8,2 metr bo‘lib, Saraqamish botig‘i tubining eng chuqur joylari dengiz sathidan 40,5 metr pastda joylashgan bo‘lib, suv osti landshaftlarini yaratadi va bu joyga o‘ziga xos go‘zallik bag‘ishlaydi. Sariqamish ko‘lining O‘zbekiston hududida joylashgan shimoliy, chuqur suvli qismi 1000 km2 ga yaqin maydonni egallaydi. Umumiy maydoni 3000 km2 ga yaqin bo‘lgan markaziy va janubiy uchastkalar qo‘shni Turkmanistonda joylashgan.
Sariqamish ko‘li o‘zining uzoq tarixi davomida bir necha bor sayozlanish va to‘lish siklini boshdan kechirgan, bu esa Amudaryo suvining oqimiga bevosita bog‘liq edi. Ko‘l oxirgi marta bu daryoga taxminan 150 yil oldin - 1878 yilda qo‘shilgan. 1963-yilda Amudaryoning qadimiy o‘zani Daryoliq kanali orqali Sarakamish botig‘iga kollektor-drenaj suvlari tashlanib, hudud ekotizimiga sezilarli ta’sir ko‘rsatdi.
Ko‘lning g‘arbiy va shimoli-sharqiy qirg‘oqlarida janubi-sharqiy Ustyurt chinklari salobat bilan qad ko‘tarib turadi, ularning balandligi 100 metrgacha yetadi. Tik qoyalar suv yuzasiga tushib, ko‘l manzarasiga ajoyib ko‘rinish beradi. Uning asosiy tarkibiy qismlari qoyali toshli, ba’zi joylarda ohaktoshli va gipsli jinslardir.
Ushbu hududda jayronlar ko‘p uchraydi, O‘zbekiston hududida joylashgan Sariqamish ko‘lining shimoliy yarmi atrofida ushbu nozik jonivorlarning taxminiy soni 40 tadan 60 tagacha.
Ustyurt platosi sut emizuvchilarining asosiy vakillari sayg‘oq, to‘lay quyon va tulkilardir.
Ekotizimni saqlab qolishga yordam beradigan qulay sharoit tufayli bu yerda sudralib yuruvchilarning yuqori tur xilma-xilligi va soni kuzatiladi. Sariqamish ko‘li atrofida O‘rta Osiyo toshbaqasi, cho‘l agamasi va uchqur kaltakesak yashaydi, ular mintaqaning o‘ziga xos landshaftiga uyg‘unlashib ketgan.
Sariqamish ko‘li turli xil qushlar va baliqlar uchun muhim yashash muhitidir. Bu yerda oqqushlar, zag‘izg‘onlar, kolpislar, pelikanlar, g‘ozlar, o‘rdaklar va so‘nggi yillarda flamingolar yashaydi.
Bu joy xilma-xil fauna uchun haqiqiy boshpanaga aylanib, tabiatning jonli simfoniyasini yaratadi, bunda har bir tur ekotizimga o‘z hissasini qo‘shadi.
Ko‘lda baliqlarning yashashi suvning minerallashuv darajasiga bog‘liq. Ko‘lning O‘zbekiston tomoni sho‘rroq bo‘lganligi sababli, u yerda asosan katta baliqlar uchun asosiy ozuqa manbai bo‘lgan krevetkalar yashaydi. Suvi chuchukroq bo‘lgan Turkmaniston tomoni baliqlarning yashash va urchish joyi hisoblanadi. Ko‘l baliqlari populyatsiyasida sazan, karp, laqqa, do‘ngpeshona, sudak, karas, ugor kabi baliq turlari mavjud. Voyaga yetgan baliqlar oziqlanish uchun suv havzasining sho‘rroq qismiga ko‘chib o‘tadi.
Sariqamish ko‘li o‘zining ajoyib go‘zalligi bilan kishini maftun etadi, qalbda unutilmas taassurotlar qoldiradi. Ulug‘vor suv kengliklari ufq bilan tutashib, cheksizlik va osoyishtalik hissini uyg‘otadi. Tabiatning bu go‘zal burchagida, kundalik hayotning shovqinli ritmidan uzoqda, atrofdagi dunyoning asl uyg‘unligi, ulug‘vorligi muhitiga osongina sho‘ng‘ish va yangi tashabbuslar uchun ilhom olish mumkin.
