Mo‘ynoqning asosiy tashrif qog‘ozi eski kema porti bo‘lib, u yerda kemalar qabristoni joylashgan. Urush paytida askarlar ushbu portdan Aralsk (Qozog‘iston) shahriga suzib ketishgan va u yerdan poyezdlarda frontga olib ketilgan.
Eski portda cho‘qqisi osmonga qaragan yodgorlik barpo etilgan. Bugungi kunda u dengiz va port yodgorligi hisoblanadi, lekin dastlab Ikkinchi jahon urushida halok bo‘lgan askarlar xotirasiga qurilgan va "Uchar yulduz" deb nomlangan.
Mo‘ynoq aholisi ushbu yodgorlikning barpo etilishiga olib kelgan ta’sirchan voqeani yaxshi eslaydi. Mana uning tarixi.
1941-yilda urush boshlanganda otasi va uning yakka-yu yagona o‘g‘li frontga chaqirilgan. Aksari ismli onam yolg‘iz qoladi. Ko‘p o‘tmay frontdan erining o‘limi haqida xat keladi. Lekin u o‘g‘li haqida hech qanday xabar olgani yo‘q.
Urush tugadi. Frontga ketganlarning ba’zilari nogiron bo‘lib qaytdi, ba’zilari butunlay qaytmadi. Ammo Oqsariyning o‘g‘li haqida ma’lumot yo‘q edi.
Ona har kuni pochtani kutadi, har kuni kelayotgan kemani kutib olishga chiqadi. Biroq uning yagona o‘g‘li haqida hech qanday xabar yo‘q. Urush tugagandan beri ona har kuni shu portga kelib, bolasi ketgan yo‘lda soatlab o‘tirishni odat qilib olgandi. Yillar o‘tadi...
1970-yillarning o‘rtalariga kelib dengiz chekina boshladi va port ko‘chirilishiga to‘g‘ri keldi. Farzandini shu joyda 30 yildan ortiq kutgan ona "portni ko‘chirmanglar" deb qichqiradi.
"Ona endi dengiz bo‘lmaydi. Kemalar yurmaydi. Agar farzandingiz qaytib kelsa, u mashinada yoki samolyotda keladi, lekin dengiz orqali emas," - deyishgan.
"Yo‘q, sen tushunmaysan. Mening bolam hali yosh. Shundagina u o‘z uyini topa oladi. Mo‘ynoqdan boshqa yerni bilmaydi, faqat dengizda yashaydi. Agar u qaytib kelsa, faqat dengiz orqali qaytadi. Bo‘lmasa uyni qanday topadi?”
"Men 1978-yilda Olmaotada o‘qimoqchi bo‘lib yurganimda, oxirgi marta Oqsari onamning portga ketayotganini ko‘rganman. 1983-yilda o‘qishni tugatdim, lekin bu ayolni boshqa hech qachon uchratmadim," - deb eslaydi mo‘ynoqlik Xanimoy opa.
Mo‘ynoq tuman qo‘mitasi kotibi lavozimida 28 yil ishlagan Abdikerim Tleuov ismli shaxs 40 yil o‘g‘lini kutayotgan ona taqdiridan chuqur ta’sirlanib, Ulug‘ Vatan urushida halok bo‘lgan jangchilar xotirasiga "Uchar yulduz" yodgorligini yaratish g‘oyasini ilgari surdi.
