Birlashgan Millatlar Tashkilotining Ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo‘yicha tashkiloti (YUNESKO) ta’lim, fan va madaniyat sohasida xalqaro hamkorlikni kengaytirish orqali tinchlik va xavfsizlikni mustahkamlashga ko‘maklashish maqsadida tashkil etilgan ixtisoslashgan tashkilot hisoblanadi. Xalqaro tashkilot O‘zbekistonda nomoddiy madaniy merosni asrab-avaylashni faol qo‘llab-quvvatlash va uning ahamiyati haqida mahalliy, milliy va xalqaro darajalarda xabardorlikni oshirishni davom ettirmoqda.
YUNESKOning O‘zbekistondagi vakolatxonasi O‘zbekiston Respublikasi Madaniyat vazirligi bilan yaqin hamkorlikda qo‘biz cholg‘usi va jirov ijrochilik san’atining qadimiy an’analarini saqlab qolishga qaratilgan turkum o‘quv mashg‘ulotlarini tashkil etdi. O‘quv mashg‘ulotlari 2024-yil 21-27-oktyabr kunlari Qoraqalpog‘iston Respublikasining Nukus shahrida (O‘zbekiston) bo‘lib o‘tdi. Ushbu tashabbus mahalliy aholi o‘rtasida musiqa asbobi va jirovchilik san’ati bilan bog‘liq an’anaviy bilim va ko‘nikmalarni yaratish va kengaytirishga qaratilgan bo‘lib, bunda yosh avlodga alohida e’tibor qaratilgan.
Loyihaning asosiy maqsadlari nomoddiy madaniy meros elementlarini aniqlash, mintaqadagi asosiy manfaatdor tomonlarning qo‘biz musiqa asbobini tayyorlash jarayoni va jirov ijrochilik san’ati haqidagi bilimlarini kengaytirish, shuningdek, Qoraqalpog‘iston Respublikasiga e’tibor qaratgan holda nomoddiy madaniy merosni saqlash bo‘yicha amalga oshirilayotgan sa’y-harakatlar haqida jamoatchilikning xabardorligini oshirishdan iborat.
Qo‘biz dunyodagi eng qadimiy kamon-torli cholg‘u asboblaridan biridir. Uning yaratuvchilari, turkiy qabilalar musiqa, badiiy-estetik an’analar va tabiiy materiallar haqidagi o‘z tasavvurlariga mos ravishda uning shakli va maqsadiga o‘zgartirishlar kiritganlar. Qo‘biz qadimgi usulda yaxlit yog‘och bo‘laklaridan tayyorlangan. Chunki, ko‘plab turkiy xalqlarning qadimiy e’tiqodiga ko‘ra, asbobda yangraydigan daraxtning jonli ruhi faqat yog‘ochning yaxlit qismida saqlanib qolgan. Ot yolining buralgan tutamlaridan iborat ikkita torli ochiq korpus qalin va obertonlarga boy tembr beradi. Qo‘biz bir qator kamonli cholg‘ularning asosi hisoblanadi.
Jirovchilar xalq og‘zaki ijodining saqlovchilari bo‘lib, unda tarix, doston va qo‘shiqlar avloddan avlodga o‘tib kelgan. Ular o‘z asarlarini bayram tadbirlari va muhim yig‘ilishlarda ijro etishgan. Jirovchilik san’ati xalqning o‘ziga xosligini shakllantirishga xizmat qilgan.
Qo‘biz cholg‘u asbobi va jirov ijrochilik san’atini saqlash va targ‘ib qilish strategiyalarini ishlab chiqishda tajriba almashish maqsadida tashkil etilgan o‘quv mashg‘ulotlarida xalqaro va milliy ekspertlar, shu jumladan yosh mutaxassislar, xonandalar, ustalar, tadqiqotchilar va boshqa manfaatdor tomonlar faol ishtirok etdilar.
Treninglar madaniy merosni saqlash, yetkazish usullari va ushbu muhim meros elementlarini saqlashda yoshlarning roli haqidagi munozaralar uchun platformaga aylandi.
Amaliy mashg‘ulotlar trening ishtirokchilariga turli xil cholg‘u asboblari va ijro uslublarini ko‘rish uchun ajoyib imkoniyat berdi, ular qo‘biz va kamoncha sozlanishi asoslari, doston va xalq qo‘shiqlarini ijro etish uchun zarur bo‘lgan asosiy vokal texnikasini o‘rgandilar.
Qoraqalpog‘iston tarixi va madaniyati davlat muzeyiga tashrif trening ishtirokchilari Qoraqalpog‘iston madaniy merosi va uning musiqa an’analari bilan bog‘liqligini chuqurroq tushunishlari mumkin bo‘lgan ta’lim dasturining muhim qismi bo‘ldi. Musiqa orqali madaniyatga kirib borish qoraqalpoq xalqining boy merosini saqlash va keyingi avlodlarga yetkazishga yordam beradi.
Tadbirlar YUNESKO Konvensiyasining Nomoddiy madaniy meros jamg‘armasi tomonidan moliyalashtiriladigan “An’anaviy qo‘biz cholg‘u asbobi va jirov ijrochiligi an’analarini kechiktirib bo‘lmaydigan himoya qilish” loyihasi doirasida o‘tkazildi.