Ústirt platosı óziniń ashshı sawlatlılıǵı menen tań qaldıradı. Ol júdá úlken, derlik tegis sazlı juwsan shólistanlıqtan ibarat bolip, átirapındaǵı oypatlıqlarǵa hám teńizge qıyalıqlar dep atalatuǵın jarlıqlar menen keskin ajıralıp turadi, bul jarlıqlardıń biyikligi 300-400 m ge jetedi. Mıń jıllar dawamında ol kóshpeli xalıqlar ushın áhmiyetli aymaq bolıp xızmet etken, kóplegen áyyemgi qábirstanlar, kárwansaraylar, ibadatxanalar, sonday-aq, sırlı áyyemgi tas qurılmalar - aranlar bunnan derek beredi.
Aranlar birinshi márte 1952-jılı belgili ilimpaz Sergey Tolstov basshılıǵındaǵı Xorezm arxeologiyalıq ekspediciyası tárepinen tabılǵan. Bul imaratlar jerge jatqarılǵan hám ózine tán oq tárizli formaǵa iye bolǵan uzın, pás tas tosıqlardan ibarat bolıp, hawadan ásirese sezilerli boladı. "Ústirttiń oqjay tárizli rejeleri" sxeması úlken áskeriy kartaǵa uqsaydı, onda áskerlerdiń soqqı baǵıtı juwan oqlar menen kórsetilgen. Bunday tas "oq"lardıń ortasha uzınlıǵı 600 metrden 900 metrge shekem boladı.
Ilimpazlardıń tiykarǵı boljawı boyınsha aranlar úlken ań awlaw qoraları yamasa duzaqlar wazıypasın atqarǵan. Kóshpeli qáwimler olardan sayǵaq, qulan, jeyran sıyaqlı tuyaqlı haywanlardıń máwsimlik kóshiwinde massalıq awlawda paydalanǵan. Aran diywallarınıń biyikligi ádette 0,5-1,5 metrden aspaǵan, bul haywanlar olardan sekirip óte almawı hám diywal boylap júriwi ushın jetkilikli bolǵan. Haywanlar aranlardıń tar bólimine aydalǵan, ol kóbinese "oq" ushında qazılǵan hám bekitilgen duzaq-shuqır menen tamamlanǵan.
Qaraqalpaq alımı X.Esbergenov kóshpeli qáwimler tárepinen jawın hám qar suwların jıynaw ushın oq tárizli dúzilmeler jaratılǵan bolıwı múmkin degen boljawdı alǵa súrgen.
Usı versiya boyınsha, aranlar tek ǵana ań awlaw úyleri sıpatında emes, al Ústirttiń qurǵaq klimatı sharayatında suw resursların toplaw sisteması sıpatında da paydalanılǵan, bul bolsa kóshpeliler hám haywanlardıń aman qalıwı ushın ayrıqsha áhmiyetke iye bolǵan bolıwı múmkin.
Ústirt platosınıń geoglifleri óziniń tásirsheń ólshemleri menen Naska shólindegi belgili sızıqlar hám sızılmalar sistemasınan ádewir ústin turadı hám usıǵan uqsas arxeologiyalıq hádiyse bolıp tabıladı. Bul úlken súwretler óziniń ólshemleri hám anıqlıǵı menen tań qaldıradı hám olardı jaratıw maqsetleri hám usılları haqqında kóplegen sorawlar tuwdıradı. Ústirt geoglifleri, Perudaǵı geoglifler sıyaqlı, áyyemgi civilizaciyalar dúnyası alımları hám izertlewshileri arasında úyreniw hám talqılaw temasına aylanıp qalmaqta.
Tariyx ilimleriniń doktorı, professor-arxeolog V.N.Yagodinniń juwmaǵına bola, Ústirtte oqjay tárizli sızılmalar derlik eki mıń jıl dawamında - eramızdan burınǵı V-II ásirlerden eramızdıń XIV ásirine shekem qollanılǵan. Kóplegen izertlewlerge qaramastan, arxeologlar elege shekem bul sırlı qurılmalardıń wazıypası haqqında bir toqtamǵa kelmegen. Aranlar siyrek ushırasatuǵın arxitekturalıq kórkem óner dóretpeleri bolıp, Qubla Aralboyı aymaǵı tariyxında óz izin qaldırǵan áyyemgi hám orta ásirlerdegi kóshpeli xalıqlar mádeniyatınıń estelikleri bolıp esaplanadı.