I.V.SAVITSKIY NOMIDAGI QORAQALPOG’ISTON RESPUBLIKASI DAVLT SAN’AT MUZEYI VA UNING NOYOB KOLLEKSIYASI

I.V.Savitskiy nomidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat san’at muzeyi O‘zbekistondagi eng yirik muzeylardan biridir. Muzey kolleksiyasi rus avangardi asarlari kolleksiyalari orasida ahamiyati va hajmi bo‘yicha dunyoda ikkinchi, shuningdek, Osiyo mintaqasidagi eng yaxshi badiiy kolleksiya sifatida tan olingan.

Muzey 1966-yilda ajoyib olim, etnograf va rassom Igor Vitalevich Savitskiy tomonidan tashkil etilgan. Muzeyning yaratilish va rivojlanish tarixi uning kolleksiyasi kabi o‘ziga xosdir. I. V. Savitskiy nomidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat san’at muzeyi kolleksiyasi misli ko‘rilmagan qisqa muddatda to‘plandi. Atigi bir necha yil ichida Savitskiy muzeyda rus va Turkiston avangardi tasviriy san’atining eng to‘liq to‘plamlaridan birini, Qoraqalpog‘iston dekorativ-amaliy san’atining eng muhim to‘plamlaridan birini va Qadimgi Xorazm arxeologik eksponatlarining noyob to‘plamini to‘plashga muvaffaq bo‘ldi. Bunday fakt jahon muzey to‘plash amaliyotida o‘xshashi yo‘q. 1984-yilda I.V.Savitskiy vafotidan so‘ng muzeyga uning nomi berildi.

1991-yildan boshlab muzeyga birinchi xalqaro toifa berildi, bu esa muzeyni Tretyakov galereyasi, Rus muzeyi va Ermitaj bilan bir qatorga qo‘yadi.

Igor Savitskiy nomidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat san’at muzeyining zamonaviy kolleksiyasida 100 mingdan ortiq san’at asarlari mavjud. Bu miloddan avvalgi III asrdan (qadimgi va o‘rta asrlar Xorazm moddiy va badiiy madaniyati buyumlari - Tuproqqal’a, To‘qqal’a, Mizdaxkon va boshqa arxeologik topilmalar) boshlab madaniy bo‘lak haqida tasavvur beruvchi xazinadir. Zardushtiylik terrakota haykalchalari Anaxitalar - hosildorlik ma’budalari, ossuariylar - otashparastlarning vafot etgan ajdodlari qoldiqlarini ko‘mish uchun idishlar.

So‘nggi antik I - IV asrlarga olmani ushlab turgan qo‘l shaklidagi bronza to‘g‘nog‘ich, bronzadan yasalgan chiroqlar va XII-XIII asrlarga oid don, ko‘zalar va boshqa narsalarni saqlash uchun kulolchilik to‘plami - xumlar kiradi.

Qoraqalpog‘iston amaliy bezak san’ati buyumlarining aksariyati XIX asrning ikkinchi yarmi - XX asr boshlariga to‘g‘ri keladi. Ular orasida ko‘chmanchi xalqlar yurishlarida foydalangan yog‘och va teridan yasalgan buyumlar - kumush bilan bezatilgan egarlar, idish-tovoqlar uchun g‘iloflar, o‘tov uchun o‘ymakor eshiklar bor.

Qoraqalpoq o‘tovlarini bezash uchun gilam mahsulotlari - naqshli chiziqlar alohida qiziqish uyg‘otadi, ularni yaratishda bo‘rtma tukli to‘qishning noyob texnikasi qo‘llanilgan, serdolik va feruza qo‘shimchali kumushdan yasalgan qadimiy qoraqalpoq zargarlik buyumlarining boy to‘plami mavjud. Nomsiz xalq ustalarining qo‘llari bilan ipakdan milliy liboslar tikilgan.

XX asrning 20 - 40-yillarida rus avangard rangtasviri kolleksiyasi Nukus muzeyiga butun dunyoga shuhrat keltirdi. Muzey zallarida asarlari namoyish etilgan ko‘plab mualliflar (Robert Falk, Kliment Redko, Lyubov Popova, haykaltarosh Vera Muxina) Yevropada yaxshi tanilgan. Muzey ekspozitsiyasida rassom A.Volkov va nozikta’b stilist Usto Mo‘min (A.Nikolayev), O‘zbekistonda yashab o‘tgan mashhur impressionist rassomlarning asl durdona asarlari, O‘.Tansiqboyev va N.Qoraxonning ilk asarlari namoyish etilgan. V. Rojdestvenskiy, Ye. Korovay, M. Kurzin, A. Shevchenkolarning avangardga ruhan va usluban yaqin ajoyib polotnolari. Muzey tomoshabinlarni Qoraqalpog‘istonning zamonaviy rassomlari, jumladan, J. Izentayev, B. Serikeev, R. Matevosyan, J. Quttimuratov asarlari bilan tanishtiradi.

2024-yil 4-oktyabr kuni I.V.Savitskiy nomidagi Qoraqalpog‘iston davlat san’at muzeyida ilgari Italiyada namoyish etilgan "O‘zbekiston: cho‘ldagi avangard" keng ko‘lamli ko‘rgazma loyihasining taqdimoti bo‘lib o‘tdi. Ko‘rgazmada XX asrning birinchi yarmiga oid 150 dan ortiq rangtasvir va grafika asarlari, shuningdek, XIX asr oxiridan XX asrning 50-yillarigacha bo‘lgan davrni qamrab olgan amaliy san’at buyumlari namoyish etildi.

Barcha eksponatlar mamlakatning ikkita yetakchi davlat muzeylari: I.V.Savitskiy nomidagi Nukus san’at muzeyi va Toshkent shahar san’at muzeyi to‘plamlaridan taqdim etilgan.

Ushbu noyob tadbir tomoshabinlarni rus va Turkiston avangardi olamiga qiziqarli sayohatga chorlaydi. Ko‘rgazma eksponatlari orasida XX asrning birinchi yarmida Markaziy Osiyoning asosiy badiiy yo‘nalishlarini shakllantirgan taniqli rassomlarning durdona asarlari ham bor.

2025-yil 6-aprel kuni Orol madaniyati sammiti doirasida Igor Savitskiy nomidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat san’at muzeyi 2-ekspozitsiya blokining 3-qavatining yangilangan ekspozitsiyasi tantanali ravishda ochildi. "Igor Savitskiy olami" loyihasi muzey ekspozitsiyasini qayta ko‘rib chiqishda muhim bosqich hisoblanadi. Yangilangan makon rassomlik, arxeologiya va amaliy san’atni birlashtirib, Savitskiyning Orolbo‘yi madaniy merosini asrab-avaylashga qo‘shgan beqiyos hissasini ta’kidlaydi.

O‘zbekiston Madaniyat va san’atni rivojlantirish jamg‘armasi keng ko‘lamli ko‘rgazma loyihalari muallifi bo‘ldi.

Yevropa mamlakatlari, AQSH, Avstraliya yetakchi ommaviy axborot vositalarining e’tibori, shuningdek, xalqaro ko‘rgazmalar tufayli Nukus san’at muzeyi fenomeni bugungi kunda butun dunyoga ma’lum. Igor Savitskiy nomidagi Qoraqalpog‘iston Respublikasi davlat san’at muzeyi kolleksiyasidagi asarlar Germaniya, Fransiya, Italiya, Ispaniya, AQSH, Rossiya, Avstraliya, Niderlandiya, Qatar, Ozarbayjonda namoyish etildi.

Muzey salon-do‘konida iste’dodli mahalliy hunarmandlar qo‘li bilan yaratilgan turli xil suvenir mahsulotlari taqdim etilgan. Har bir mahsulot Qoraqalpog‘istonning betakror madaniy merosi muhitini aks ettiradi, bu esa sizga ushbu ajoyib hududning bir qismini o‘zingiz bilan olib ketish imkonini beradi.