Qoraqalpoq amaliy bezak san’atining obrazli tili naqshli shakllarda ifodalangan. Ornament badiiy-estetik ahamiyatidan tashqari, muhim kommunikativ vazifani ham bajargan. U o‘zining eng qadimgi ildizlarini saqlab qolgan holda xalqning ko‘p asrlik an’analarini, etnogenezi va etnik tarixini, dunyoqarashi va qo‘shni xalqlar bilan aloqalarini o‘rganishda noyob manba bo‘lib xizmat qiladi. Qoraqalpoqlarning an’anaviy san’ati xilma-xilligi va o‘ziga xosligi bilan ajralib turadi. Unda shu xalqning turmush tarzini shakllantirgan yuksak badiiy buyumlar, jumladan, turli xil to‘qimachilik mahsulotlari, jumladan, mohirona kashtachilik, to‘quvchilik va to‘qimachilik bilan bezatilgan kiyimlar, shuningdek, charm va jundan tayyorlangan buyumlar namoyish etilgan.
Qadimgi davrlarda qo‘lda to‘qilgan o‘tov matolari kelinning sepining ajralmas qismi bo‘lgan. Oddiy qoraqalpoq qizi onasi boshchiligida o‘tov bezaklarini yaratish uchun taxminan 6-8 yil vaqt sarflagan. To‘qimachilik bezaklari palitrasi Qoraqalpog‘iston tabiatining xilma-xilligini aks ettirib, oxra, qizil va jigarranglarning yumshoq va to‘yingan tuslarini, shuningdek, malina, sariq, ko‘k va yashil yarim tuslarning aralashmasini o‘zida mujassam etgan. Qora va oq ranglarga alohida e’tibor berilgan, ular naqsh uchun asosiy fon bo‘lib xizmat qilgan va naqsh chiziqlarini ta’kidlab, uyg‘un va vizual ifodali san’at asarini yaratgan. To‘qimachilik matolarining har bir detali nafaqat o‘tovga chiroyli bezak bergan, balki muhim amaliy vazifalarni ham bajargan, issiqlik, qulaylik va noqulay sharoitlardan himoya qilgan. Shunday qilib, to‘qimachilik nafaqat bezak elementiga, balki ko‘chmanchi xalqning qulay hayotining ajralmas qismiga aylandi.
Quroq deb ataluvchi mozaik quroq texnikasi chiqindisiz ishlash tamoyiliga asoslangan bo‘lib, qoraqalpoq madaniyatida doimo mashhur bo‘lgan. Undan dasturxon, kiyim-kechak xaltalari, to‘y dasturxonlari, ko‘rpa-yostiqlar, bolalar kiyimlarini bezashda foydalanilgan. Quroq usulida yaratilgan naqsh tumor hisoblanib, hosildorlik tilagi ramzi bo‘lgan.
Mintaqa xalqlarining kigiz mahsulotlari xilma-xil. Bular ko‘chma uy-joylarning poli, devorlari va gumbazlari uchun qoplamalar - o‘tovlar, kiyim-kechaklar, ot anjomlari, ko‘chmanchi chorvadorlarning turmushida juda zarur bo‘lgan turli xil sumkalardir. O‘ziga xos xususiyatlarga - yaxshi havo o‘tkazuvchanlik va past issiqlik o‘tkazuvchanlikka ega bo‘lgan bu universal material yordamida issiq va sovuqdan saqlanishgan, unda uxlashgan, kiyishgan, uy anjomlarini tashishgan. Kigiz bosish texnikasini o‘zlashtirib, ular o‘troq qo‘shnilaridan ilgarilab, kigiz mahsulotlarini badiiy bezashning turli usullarini ishlab chiqdilar. Kigizlarni tayyorlashda naqshlarni dumaloqlash texnikasidan foydalanilgan, bu esa bezak xarakteri bo‘yicha farq qiladigan buyumlarni yaratishga imkon bergan.
Kigizdan yasalgan bezak buyumlari turli xil gilamlar va o‘tovning kirish qismini bezash uchun naqshli gilamchalarni o‘z ichiga olgan. Kigiz pol turli naqshlar bilan nafis bezatilgan bo‘lib, ular orasida "yuguruvchi to‘lqin" naqshi alohida ajralib turgan. Ushbu naqshning o‘ziga xosligi shundaki, uning foni ham alohida naqsh sifatida qabul qilinadi, bu esa mahsulotga alohida ta’sirchanlik va ko‘p qatlamlilik baxsh etadi. Har bir gilam shunchaki interyerga qo‘shimcha emas, balki qoraqalpoq hunarmandlarining haqiqiy iste’dodi va ijodkorligining namoyishiga aylanadi.
Tukli gilamlar to‘plamiga o‘tovga kirish joyining ichki tomonini bezash uchun bezakli ko‘ndalang gilam (esik-kas), kiyim-kechak va junni saqlash uchun kiyim xaltasi g‘ilofining old tomoni (karshin), idish-tovoqlarni saqlash uchun osma sumka (kerge), gilam (gilem), egar sumkalari (korjin) va egar osti to‘shamasi (degde) kirgan. Yesik-kas, qarshin va kerge alohida ahamiyatga ega bo‘lgan: ular oilaviy baxtning asosiy tumorlari hisoblangan. Mehr bilan ishlangan har bir buyum o‘tovga iliqlik va shinamlik baxsh etgan, qoraqalpoq xalqining an’analari va boy merosini aks ettirgan.
Tuksiz qizil-qur va oq-qur lentalari o‘tovning nafis bezaklari edi. Ular nafaqat intererni bezab, shinam va uyg‘un muhit yaratgan, balki o‘tovning mustahkamligini ta’minlash uchun uning asosini mahkamlash vazifasini ham bajargan.
Boshqa noyob bo‘rtma naqshli qo‘l mehnati buyumlari kombinatsiyalangan texnikada yaratilgan bo‘lib, silliq fon paxtadan, tukli naqshlar esa jundan tayyorlangan. Bunday buyumlarga oqboshqo‘r va jan-bau yo‘lkalari, shiy-o‘ngir va suu-agar bo‘yralari kirgan.
Keng alash gilamlari o‘rmak to‘quv dastgohida to‘qilgan tor naqshli yo‘llarni tikish orqali tayyorlangan. Ularni o‘tov devoriga osib, kigiz ustiga yoyib qo‘yishgan.
Qoraqalpog‘istonlik mohir hunarmandlar 60 dan ortiq turdagi tumor naqshlarini bajarish texnikasini egallagan. Ulardan eng mashhurlari hosildorlik va farovonlik ramzi bo‘lgan shoxlar motivlarining turli kombinatsiyalari edi: juft shoxlar (kos-muyiz), sakkiz shox (segiz-muyiz), o‘n ikki shox (oneki-muyiz).
Boshqa naqshlarning nomlari o‘simlik, hayvonot dunyosi va uy-ro‘zg‘or buyumlari bilan bog‘liq bo‘lgan: toy-tuyoq, baliq-ko‘z, qarg‘a tirnoq, qush qanot, gul, ilgak, taroq, sirg‘a va boshqalar.
Qoraqalpoqlar amaliy san’atining muhim fazilatlaridan biri shundaki, ular qo‘lda yaratilgan betakror asarlarni zamonaviy interyerga deyarli hamma joyda qo‘shish qobiliyatiga ega - ular hozirgi dekorativ bezaklar bilan juda uyg‘unlashadi. Qadimgi ustalar go‘yo bugungi kunning dolzarb estetik talablarini oldindan ko‘ra bilishgan va o‘z davridan ilgarilab, zamonaviy odamlarni qiziqtiradigan vazifalarni hal qilishgan.