Tashlandiq Urga qishlog‘i Sudochye ko‘lining xushmanzara sohilida, Ustyurt platosining sharqiy chinkida, ulug‘vor Urga burni bo‘yida joylashgan. Yarim asrdan ko‘proq vaqt oldin burun ko‘lning bir qismi bo‘lgan.
(Ernest Kurtveliev surati)
Uning cho‘qqisida qishloq xarobalari, qal’a va qo‘riqchi minorasi saqlanib qolgan, ular bu yerlarni chaqirilmagan mehmonlardan himoya qilgan.
Xarobalar yaqinida qadimiy pravoslav qabristoni, shuningdek, ancha avvalgi qabrlarni ko‘rish mumkin. Arxeologik qazishmalar qishloq hududida eramizning IX-X asrlarida odamlar yashaganligidan dalolat beradi.
Orol dengizining ekologik halokatidan oldin Sudochye ko‘li sahro o‘rtasidagi haqiqiy voha edi. Bu yerda farovonlik muhiti hukm surardi: baliq ovlash porti faoliyat ko‘rsatardi, baliq xo‘jaligi gullab-yashnardi. Sudochye ko‘li o‘zining go‘zalligi bilan sayyohlarni o‘ziga jalb qilib, dam olish, cho‘milish, baliq ovlash va mazali baliqlardan bahramand bo‘lish imkoniyatini taklif qilardi.
Urga XIX asr oxirida Ural kazaklari tufayli faol baliqchilar qishlog‘iga aylandi. 1875-1876-yillarda minglab kazaklar Rossiyaning Xiva xonligiga qarshi yurishini qo‘llab-quvvatlamaganliklari uchun Orol dengizi qirg‘oqlariga surgun qilingan. Baliqchilikdan xabardorlari Urgaga ko‘chib kelib, mahalliy qozoq va qoraqalpoq aholisi bilan hamkorlik qila boshlaganlar.
1905-yilda Transorol temir yo‘li (Toshkent-Orol-Orenburg) ochilgandan so‘ng Orol dengizi hududida baliqchilik sanoati jadal rivojlana boshladi. 1950-yillarning oxirigacha Orol dengizi yiliga 48 ming tonnaga yaqin baliq, asosan kema osyotri, Orol foreli va Boltiq seld balig‘i yetishtirishni ta’minladi. Deyarli barcha baliq keyinchalik temir yo‘l orqali Rossiya bozorlariga yuborish uchun Aralsk shahriga jo‘natilardi. Urga, 45 km sharqda joylashgan Mo‘ynoq bilan bir qatorda baliqchilikning asosiy markazlaridan biriga aylandi. Urgada baliqlarni saqlash uchun muzlatkichli omborxonalar, baliqlarni tuzlash va dudlash uchun binolar, shuningdek, baliq yetishtirish uchun hovuzlar qurilgan.
Sovet Rossiyasi va Polsha o‘rtasidagi 1919-1920-yillardagi harbiy mojaro natijasida Orolbo‘yiga 500 dan 800 gacha harbiy asirlar deportatsiya qilinib, Urgaga joylashdilar. 1953-1955-yillarda bu odamlar Polshaga qaytib ketishdi,
1960-yillarning boshlariga kelib Urgada atigi mingga yaqin aholi qoldi, ularning aksariyati etnik qozoqlar edi.
1960-yillardan boshlab Orol dengizining sayozlanish jarayoni boshlandi. Dengiz bilan birga odamlar ham o‘z tug‘ilib o‘sgan joylarini tashlab keta boshladilar. Chuchuk suvning yetishmasligi, baliq ovlash joylarining qisqarishi va dengiz qirg‘oqlarining tobora uzoqlashishi qolgan aholini yashash uchun yaxshiroq sharoit izlab bu o‘lkani tark etishga majbur qildi. 1966-yildan Urga qishlog‘i kimsasiz bo‘lib qoldi va qishloqning eng oxirgi kishisi 1971-yilda o‘z uyini tark etdi.
Bugungi kunda Urgada kichik rus qabristoni, baliq ombori xarobalari, sobiq baliq kombinati markaziy binosining katta devorlari (20x37m) o‘ziga xos ustunlari bilan saqlanib qolgan.
Bu devorlar bir vaqtlar gullab-yashnagan Orol dengizidagi baliqchilikning ayanchli xotirasi bo‘lib xizmat qiladi. Ba’zan bu yerga tor kanal bo‘ylab ko‘lning ichkarisiga yo‘l olgan baliqchilar eski qayiqlarda suzib keladi.
Sudochye ko‘li va tashlandiq baliqchilar qishlog‘i Urgaga tashrif buyurish Orol dengiziga sayohatlarning ko‘plab dasturlariga kiradi. Bu yerda, ko‘l qirg‘og‘ida sayyohlar sohildan ochiladigan ajoyib manzaralardan bahramand bo‘lishlari mumkin. Sudochye ko‘li va tashlandiq Urga qishlog‘iga ekskursiyalar ekotizimning nozikligini boricha anglash uchun ajoyib imkoniyat yaratadi, bu esa ularni zamonaviy ekologik muammolar sharoitida ayniqsa dolzarb qiladi.
Bu yerda vaqt to‘xtab, tabiatni asrab-avaylashning ahamiyati haqida fikr yuritish va ilgari bu yerda yashaganlarning xotirasiga ehtirom ko‘rsatishga imkon beradi. Urganing vayronaga aylangan binolari o‘tgan zamonlarning indamas qo‘riqchilari bo‘lib, bir vaqtlar bu yerlarda yashagan odamlar haqida fikr yuritish uchun fon vazifasini o‘taydi.
(© meros.uz surati)
Har bir g‘isht, har bir tashlandiq qayiq qaytib kelmas davrlarni eslatib, o‘z tarixini hikoya qiladi.
