Eń úlken sırlar qay jerde jasırınǵanın bilesiz be? Múmkin, shawqımlı qalalar hám qızıǵıwshı adamlardan múmkinshiligi barınsha uzaqta bolgan áyyemgi qorǵanlardadur? Áyyemgi diywallar tap usı jerde bir nárseni jasırıp turadı, bizler hesh qashan bile almaytuǵın sırlardı jasırıp turadı.
Jampıq-qala Qaraqalpaqstan aymaǵında, Ámiwdáryanıń tómengi aǵısınan onsha uzaq bolmaǵan Baday-Toǵay qorıqxanası janında jaylasqan. Úrgensh-Nókis avtomagistralınan qaptal tárepke júrseńiz, qara hám jasıl shoqqılar menen qaplanǵan tóbelikler arasınan ótetuģın jolģa túsip qalasız. Sırlı mánzilge jaqınlasqanda, ádettegi emes qurılıslar, yarım buzılǵan minaralar hám diywallardıń sayası uzaqtan kórinedi. Múmkin, shól ortasındaǵı záńgi yaki áyyemgi civilizaciya tárepinen jaratılǵan ájayıbat bolıwı múmkin. Aqırında qalanıń ılay diywallarınıń astında turıp, biziń dúnyamızdıń qanshelli áyyemgi ekenin hám ótmishte wayran etilgen diywallar qanshelli ashılmaǵan sırlardı ózinde jámlep turǵanın túsinesiz.
Jampiq-qalanı sovet arxeologı S.P. Tolstoy áyyemgi Xorezmniń eń sulıw qorganı dep atagan. Ol haqıyqatında da júdá sulıw, ásirese batıp atırǵan quyash nurları astında. Hátte túnde de súwretlep bolmaytuǵın qorǵan Somon jolı galaktikası astında burınǵı tirishilik haqqında sıbırlap júrgendey bolıp kórinedi. Kim biledi, bálkim bul jerde áyyemgi xorezmiyliklerdiń ruwxları jasasa kerek.
Qorgan birinshi márte qashan qurilganı anıq sáne belgisiz. Múmkin, ol eramızǵa shekemgi IV ásirden I ásir aralıǵındaǵı dáwirde qurilgan. Qorganıń dáslepki qurılǵan bólimi saqlanbagan. Búgin biz kórip atırǵan bul keyingi dáwir, shama menen eramızdıń IX-X ásirlerine tiyisli imaratlar bolıp esaplanadı. Qorgan Xorezm mámleketiniń áyyemgi qalası quramına kirgen. Qorgan ishinde turaq jay hám xojalıq xanaları saqlanıp qalgan. Bunnan tısqarı, qorgan aymaǵında saray imaratı hám arka bolıp, onıń diywallarınıń aldınǵı tárepindegi bezewlerdi kóriw múmkin. Bunday bezew áyyemgi Xorezm arxitekturasına tán edi.
Bizge shekem bes minara jetip kelgen. Bir minara arqalı ishkerige kiriw imkaniyatı bar. Basqa minaralar bolsa pútin bolip tabıladı. Arqa diywaldıń kiriw bólimi qoyımshılıqqa alıp baradı. Qubla diywalda bolsa ótmishtegi mongol basqınshılıq izlerin kóriwińiz múmkin.
Qorgan diywallarınıń artınan qarap, adamlardı shóldiń ortasında bunday ájayıp imaratlardı qurıwǵa ne májbúr etkenin túsiniw qıyın. Múmkin, burın bul jerler ulıwma shól bolmaǵan bolıwı múmkin, bálkim gúllep-jasnagan oazis bolgan bolıwı múmkin, yamasa xorezmliler óz zamanlaslarınan jasırıp júrgen nárseler bolgan bolıwı múmkin. Biz bunı hesh qashan bile almaymız.
