Jer planetası shınında da ájayıp! Planetamızdıń ájayıp orınlarınan biri Ústirt platosı bolıp esaplanadı. Plato tiykarınan qurıǵan áyyemgi Tetis okeanı (grekshe teńiz qudayı Tefida atamasınan alınǵan) túbinen ibarat. Ústirt platosınıń jası anıq belgilenbegen, ilimpazlardıń pikirinshe 20 million jildan 60 million jilǵa shekem degen juwmaqqa kelgen. Onıń ayırım qatlamları hár qıylı jınıslаrdаn ibarat: mollyuskalar, teńiz shayanları, tas bolıp qalǵan korall hám shaǵallar (rakushka), sonday-aq, million jıllar dawamında okean túbinde presslengen hák hám por qatlamlarınan ibarat. Áyyemgi jınıslardı kórsetıp turģan jańa jarlıqlarda uzaq waqıttı esletiwshi tariyxtan aldıńģı akulalardıń tislerin tabıw múmkin.
Ústirt tegisliginiń áyyemgi geologiyalıq dúzilisi derlik 200 mıń km2 maydandı iyelep, Ózbekstan hám Qazaqstan aymaǵında jaylasqan. Plato kórinisi shól tegislikleri, tóbelikler, daralar hám siyrek ushırasatuģın oazislerge uqsaydı. Plato átirapındaǵı tegislikke qaray tik jarlıqlar - biyikligi 100 m den 350 m ge shekem bolgan tóbelikler menen kesip ótedi. Joqarıǵa kóteriliw ushın orın tabıwda jarlıqlardıń etegi boylap kóp júriwge tuwra keledi.
Ústirt platosınıń klimatı keskin kontinental bolıp, temperaturanıń sezilerli páseyiwi hám jawın-shashınnıń az bolıwı menen xarakterlenedi. Bul jerde derlik bárqulla baǵıtın ózgertip, jaǵımsız samal esip turadı. Samal hám waqıt tásirinde jarlıqlar ájayıp formaǵa kirgen.
Insaniyat tariyxında Ústirt platosı hámiyshe jasaw ushın jaramsız mákan bolǵan, biraq VI-III mıń jıllıqlarda Aral teńizi jaģalarında neolit dáwirindegi otırıqshı balıqshılıq penen shuǵıllanıwshı adamlar jasap ótken, olar Kaltaminar mádeniyatına kiredi. Plato boylap áyyemgi adamlardıń mákan jayları hám olardıń qábirstanları jaylasqan. Plato skifler hám mongol basqınshıların esleydi, xalıqlardıń úlken kóshiwlerin kórdi.
Ullı Jipek jolınıń rawajlanıw dáwirinde mánzilsiz, bulaq hám qudıqlarsız júzlegen kilometrge sozilgan Ústirt platosınıń úlken shólligi qáwipli hám jansız jer bolıp esaplanǵan. Karwanlar ádette Ustyurt tegisligin qubladan Ózbay dáryası boylap aylanıp shıqqan yaki Aral teńizi boylap arqaga qaray jol alǵan. Búgingi kúnde sol dáwirdiń eki esteligi - Qorganshaqala qorǵanı hám Úrge tumsıǵındaǵı mayak irgesi saqlanıp qalǵan.
XX ásirdiń 80-jıllarında ilimpazlar ádettegidey emes jasalma kelip shıǵıw sızıqların kórip qaladı. Bul sızıqlar arqaga qaray 900 m ge shekem uzınlıqtaǵı oq tárizli belgilerge birlesken. Bul oqlar sisteması júz kilometrden aslam jerge jayılǵan. Olardı insan boyı biyikliginen kóriw múmkin emes. Bul orında pútin arxeologiyalıq estelikler kompleksi - qorǵanlar, qábirlar, diniy imaratlar tabılgan. Eń sońģıları X-XV ásirlerge tiyisli. Arxeologlar Ustyurt "oq"larınıń kelip shıǵıwı hám wazıypası haqqında bir pikirge kelmegen. Bul jaylar qulan hám saygaqlardıń padaların kóp muǵdarda quwıp awlaw orınları yaki basqa nárse bolıwı múmkin.
Ústirt tegisligin kesip ótiwshi birinshi avtomobil jolı XX ásirdiń ortalarında payda bolǵan bolsa, Qońırat-Beynew temir jolı 1972-jılda ǵana qurılǵan. Búgingi kúnde plato ekonomikalıq áhmiyetke iye emes, biraq turizm tarawı rawajlanbaqta. Ústirt tegisligine sayaxat, ádette, Aral teńizine sayaxat etiwdiń bir bólegi bolıp esaplanadı. Nókis qalasınan shıqqan turistler Moynaq hám kemeler qábirstanına barıp, burınǵı teńizdiń túbi boylap Ústirt tegisligine baradı hám onıń jarlıqlarınan birindegi otawlar lagerinde túnep qaladı.
Qaytıwdaǵı jol Sudoche kólinen joqarıda jaylasqan taslap ketilgen Úrge posyolkasındaǵı plato tumsıǵınıń basqa bir bólegin kóriw imkanın beretuǵın jol boylap ótken.
Ústirt platosınıń ájayıp geologiyalıq dúzilisi siyrek ushırasatuģın súwretlerdi jaratıw ushın úlken maydan bolıwı múmkin. Tań hám kún batıw waqtı tekstura beriw hám reńdi kúsheytiw ushın ideal waqıt. Bálent hám quramalı tik jarlar tábiyattıń ózi oyıp islegen fantastikalıq músinlerdi esletedi. Bul qubılıs kók aspan fonında kórkem kontrastlardı payda etip, hár qıylı reńlerge dóniwi múmkin. Olardıń ózine tán dúzilisi hám túrleri kóbinese basqa planeta landshaftları menen baylanısadı.
