Áyyemgi Xorezm aymaǵı shın mánisinde Xorezm mámleketiniń shegara qalalarınan qalǵan qalalar menen tolıp tasqan bolıp, olar kóshpeli qáwimlerdiń hújimlerinen qorǵanıw ushın qurılǵan hám ótmishtegi qúdiret hám dańqtan derek beredi. Olar arasında Topıraq qala, Ayaz qala, Qoyqırılgan qala, Úlken Gúldursin qalası, Anqa qala, Qorgasın qala, Janbas qala, Pil qala sıyaqlı arxeologiyalıq esteliklerdi ayrıqsha ajıratıp kórsetiw múmkin.
Bul bekinislerdiń kópshiligi XIII ásirge shekem, yaǵnıy bul jerlerdi Shıńǵısxan ordaları basıp alǵanǵa shekem qorǵanıw wazıypasın tabıslı atqarıp keldi. Qatal basqınshılıqlar nátiyjesinde xalıq qırıp taslandı yamasa qullıqqa salındı, qalalar qarabaqanaǵa aylandı, ekonomika kriziske ushıradı. Qáwipsizlik tayanıshı bolǵan qorǵanlar taslap qoyılǵan hám umıtılıp, tek ótken dáwirdiń tilsiz gúwalarına aylanǵan. Olardıń qarabaqanaları kóp ásirler aldın bul jerde gúllep-jasnaǵan ullı civilizaciyanı esletedi.
Pil qala arxeologiyalıq esteligi Beruniy qalasınıń arqa bóliminde, Qaraqalpaqstan Respublikasınıń Shimom awılında jaylasqan. Ol "Beruniy - Nókis" jolınan bir yarım kilometr qashıqlıqta jaylasqan bolıp, Pil-qalaǵa ótmish miyrasına qol urmaqshı bolǵan izertlewshiler hám turistler keliwi múmkin.
Pil qala qalasınıń tariyxı biziń eramızǵa shekemgi IV-III ásirlerden baslap IV-IX ásirlerge shekem, sonday-aq, XI-XIII/XIV ásirlerdi óz ishine aladı. Bul waqıt aralıqları qalanıń bay mádeniy miyrası hám kóp qatlamlı mádeniyatınan derek beredi. Bul estelik haqqındaǵı dáslepki maǵlıwmatlar arab geografi hám sayaxatshısı At-Tabariy shıǵarmalarında ushırasadı, bul bolsa onıń áhmiyeti hám tariyxıy qunın atap ótedi.
Pil qala esteliginiń maydanı 230x227 metrdi quraydı. Áyyemde qorǵan biyikligi 2,2-2,4 metr bolǵan bekkem qorǵanıw diywalı menen qorshalǵan bolip, ol qam gerbishten eki qatar etip qurılǵan.
Sırtqı diywal dóńgelek minaralar menen bezelgen bolıp, olar keńligi 8,75 metr hám aralıq maydanı 12-17 metr bolǵan halda 9,5 metrge shıǵıp turadı. Diywaldıń tómengi bólegi paxsa - bekkemlengen ılay, qum, suw hám saban aralaspasınan 6 metr qalıńlıqta hám 2 metr biyiklikte terilgen bolıp, bul oǵan qosımsha bekkemlik beredi.
Diywallar boylap yarım oval tárizli oq atıw minaraları jaylasqan. Pil-qala esteliginiń qurılısı Ayaz qala I diń arxitekturalıq dúzilisin dál tákirarlaydı.
Pil qala esteliginde tariyxtıń ájayıp betleri ashıladı. Bul jerde afriǵiyler dinastiyası húkimdarlıǵı dáwirine tiyisli gúlal bólekleri tabılǵan bolıp, bul sol dáwirdiń mádeniyatı hám ónermentshiliginiń joqarı dárejesinen derek beredi. Qubla-batıs minaradan arxeologlar qábirdi, onıń janında shıǵıs tárepte XIII-XIV ásirlerge tiyisli úsh romb tárizli oqjaylardı taptı.
Pil qala arxeologiyalıq esteligi Ózbekstannıń materiallıq mádeniy miyrası obekti esaplanadı. Ol tek izertlewshilerde emes, al tariyx ıqlasbentlerinde de qızıǵıwshılıq oyatadı, ótmishke qol urıwǵa, ótken dáwirlerdiń ullılıǵın seziwge umtıladı.
