Qorǵansha qala - Shıgıs Ústirttegi siyrek ushırasatuģın tariyxıy estelik. Belgili alım S.P.Tolstoydıń pikirinshe, qorgan Xorezmniń Ústirt jarlıqlarınıń tábiyiy sızıǵı boylap ótetuģın arqa-batıs shegarasın qorgaw ushin qurilgan. Ol orta ásirlerde Xorezmniń eń arqa shegara postı bolıp, aymaqtı qorǵaw hám qorǵawda tiykarǵı rol oynagan. Bálkim, bul únsiz Ústirt platosın kesip ótiwshi sawdagerler ushın aqırǵı kárwansaray bolǵan.
Qızıqlı tárepi sonda, 250 km qubla-shıǵısta Taxtakópir posyolkası janında VII-VIII ásirlerde bar bolǵan jáne bir qorǵan - Qorǵansha jaylasqan, biraq onıń diywallarınan tek ǵana zordan kórinetuģın tóbelikler ǵana qalgan.
Ústirttegi Qorgansha qala Xorezmshaxlar mámleketi dáwirinde payda bolǵan. Onıń qurılısı XII ásirde baslangan hám XIII ásir baslarında Shıńǵısxan armiyası aymaqqa bastırıp kirgende juwmaqlangan. Biraq, mongol armiyası bul jerlerge qádem qoymaǵan hám qalada turmıs dawam etken. Izertlewlerge qaraǵanda, Qorǵansha qala XIV ásirde taslap ketilgen hám sol waqıttan baslap áste-aqırın ıdırap baslaǵan.
XVIII-XIX ásirlerde Qorgansha qala Davletgirey dep atalǵan. 1717-jılı Ústirt platosınan knyaz Aleksandr Bekovich-Cherkasskiy basshılıǵındaǵı rus armiyası ótti, ol xristianlıqtı qabıl etiwden aldın tatarsha Devlet-Girey-murza atı menen atalǵan. Áskerler biraz qubladan ótken bolsa da, jergilikli xalıq qorǵandı ruslar qurǵan dep esaplaydı.
Qorǵanshaqala 37,7 x 44,7 metr ólshemde bolıp, dúnya jaqtılıq táreplerine qaray mólsherlengen. Qorǵan diywalınıń Ústirt jarlıqlarına qaraytuģın batıs bólimi ádewir biyik hám eki minara - qubla-batıs múyeshi hám bir minara diywal ortasında bekkemlengen.
Shıģıs diywal boylap xanalar jaylasqan bolıp, olardan biriniń qarabaqanalarınan kók shiysheden islengen marjanlar hám qabıqlar tabılǵan.
Oraylıq minara ishindegi bólmelersiz, pútkilley jabıq yarım dóńgelek konstrukciyaǵa iye. Saqlanǵan múyeshli minara rejesi durıs dóńgelek bolǵan úlken imarat bolıp esaplanadı. Sırtqı tárepten ol qorǵawshı qalqan payda etiwshi qosımsha tas qatlamı menen qaplanǵan. Tómengi altı qatarı gorizontal tóselgen plitalardan ibarat. Joqarı qatarları Oraylıq Aziyada, atap aytqanda, Xorezmde monǵollar dáwirine tán bir qatar gorizontal plitalar menen gezekpe-gezek "arsha" usılında terilgen.
Qalanıń qurılıs materialı Ústirt platosınıń joqarı qatlamlarınan alıngan oyılgan hák tas plitaları edi. Diywal hám minaralar kesimi trapeciya formasında bolıp, tómenge qarap keńeygen.
Onıń janında, joqarıraqtaǵı basqıshında tap usınday taslardan dúzilgen piramida bar, ol qarawıl minarası yamasa mayak wazıypasın atqarǵan.
Qorgansha qalasın kóriw ushın Moynaqtan shama menen 150 km arqa-batısqa júrıw kerek yaki Aral teńizi boylap sayaxatqa shıǵıw kerek. Tas qala Ustirt platosınıń orta buwınlarınan birinde jaylasqan bolıp, ol áste-aqırın Aral teńizi jaģasına túsedi. Qorǵannan 3 km uzaqlıqta otaw lageri jaylasqan bolıp, bul jerden tas diywallarga jol tańlamasta (djip) tek 5 minutta, piyada bolsa yarım saatta barıw múmkin.
Aral teńizine eki kúnlik "jip-tur" - bul tek ǵana 50 jıl aldın kemeler júzip júrgen burınǵı teńiz túbine "joltańlamas"da qızıqlı sayaxat. Siz Ústirt platosınıń boslıqları hám jarlıqlarınıń ájayıp kórinisleri, sonday-aq, házirgi Aral teńizi jaǵalarına baratuǵın qıyın joldı ashıp alasız. Jol-jónekey siz bul qorqınıshlı úlkeniń ótmishi hám búgingi kúnleri haqqında aytıp beretuǵın toqtaw orınların tabasız.
Aral teńizine eki kúnlik "jip-tur" - bul tek ǵana 50 jıl aldın kemeler júzip júrgen burınǵı teńiz túbine "joltanba"da qızıqlı sayaxat. Siz Ústirt platosınıń boslıqları hám jarlıqlarınıń ájayıp kórinisleri, sonday-aq, házirgi Aral teńizi jaǵalarına baratuǵın qıyın joldı ashıp alasız. Jol-jónekey siz bul qorqınıshlı úlkeniń ótmishi hám búgingi kúnleri haqqında gúrriń etetuǵın toqtaw orınların tabasız. Qaytıp kiyatırǵanda sizdi ekologiyalıq apatshılıq belgisi bolǵan kemeler qábiristanına barıw kútpekte. Bul ájayıp sayaxattıń juwmaqlawshı basqıshı ápsanalar menen bayıtılǵan úlken áyyemgi arxeologiyalıq hám arxitekturalıq kompleks bolǵan Mizdakxandı zıyarat etiw, sonday-aq, Gáwırqala qarabaqanaları boylap seyil etiwden ibarat boladı. Bul qızıqlı sayaxatqa shıǵıp, siz ózińiz benen kóplegen umıtılmas tásirlerdi alıp ketesiz!
